Διεύθυνση: 186 Victoria Pde, East Melbourne, Vic, 3002
Τηλέφωνο: +61 3 9662 1362
Ιερέας: π. Κοσμάς Δαμιανίδης, Αρχιμανδρίτης
Πανήγυρις Ιερού Ναού την 25 Μαρτίου

Των ΚΩΣΤΑ ΜΑΡΚΟΥ και ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΕΣΣΗΝΗ

Ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου είναι μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Μελβούρνης και η δεύτερη ελληνορθόδοξη εκκλησία που ιδρύθηκε στην Αυστραλία, μετά την Αγία Τριάδα του Σίδνεϊ.

Στο «Α' Βιβλίο Πρακτικών της Κοινότητας» αναφέρονται λεπτομερή στοιχεία για τις προσπάθειες που κατέβαλαν τα τότε μέλη της Κοινότητας όσον αφορά στη συγκέντρωση των απαιτούμενων κεφαλαίων για την αγορά του οικοπέδου στο Εast Melbourne, την οικοδόμηση και τον εξοπλισμό του ναού. Σχετικά δημοσιεύματα για τη σημαντική αυτή κίνηση των Ελλήνων της Μελβούρνης υπάρχουν και στην αγγλόφωνη εφημερίδα «Argus».

Αρχικά η εκκλησία λειτουργούσε σε σχολική αίθουσα (ή «δωμάτιο» όπως αποκαλείται στο Α' Βιβλίο Πρακτικών) που νοίκιαζε η Κοινότητα στο Chalmers Church Hall, Gipps St, East Μelbourne. O πρώτος επίσημος ιερέας ήταν ο π. Αθανάσιος Καντόπουλος, ο οποίος αφίχθη στη Μελβούρνη μαζί με την οικογένειά του, στις 22 Ιουνίου 1898, ύστερα από αίτημα της Κοινότητας προς το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Σημειώνεται ότι πριν τον Καντόπουλο λειτούργησε στον ίδιο χώρο για την Κοινότητα ο ιερέας Δωρόθεος «Σάμιος» Μπακαλιάρος, ο οποίο αφίχθη στη Μελβούρνη τον Αύγουστο το 1897 και τέλεσε την πρώτη Θεία Λειτουργία στις 22 Αυγούστου 1897 (Ημερομηνία η οποία θεωρείται σήμερα ως ημέρα ίδρυσης της ΕΟΚΜΒ). Παρέμεινε στη Μελβούρνη μέχρι το Νοέμβριο του 1897 και στη συνέχεια μετέβη στο Σίδνεϋ όπου συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους εκεί Ελληνορθόδοξους χριστιανούς.

Σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες για την ανέγερση της πρώτης Ελληνορθόδοξης εκκλησίας της Μελβούρνης, έπαιξαν τρία βασικά μέλη της «Επιτροπής Εκκλησίας», οι: Γρηγόριος Ματορίκος, Αντώνιος Λεκατσάς και Αλέξανδρος Μανιάκης. Η Επιτροπή συστήθηκε στη Γενική Συνέλευση της 7ης Μαρτίου 1898, που έγινε στο κατάστημα του Γ. Ματορίκου και αποτελείτο από οχτώ μέλη. Πρώτη δουλειά τους ήταν να επικοινωνήσουν με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και να ζητήσουν να σταλεί στην Αυστραλία ιερέας για την εκκλησία.

Στο «Α' Βιβλίο Πρακτικών της Κοινότητας» (σ. 19) αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι, μετά την άφιξη του ιερέα Αθ. Καντόπουλου στη Μελβούρνη, πολλοί λίγοι από τους «επιτρόπους» συμμετείχαν στις συνεδριάσεις, εκτός από τους ανωτέρω τρεις, στους οποίους, όπως τονίζεται, οφείλεται και η επόμενη δράση της εκκλησίας. «Η της εκκλησίας όθεν επόμενος δράσις εις τους τρεις αυτούς χρεωστείται δια της πιστής και επιμόνου εκτελέσεως των καθηκόντων των,» σημειώνεται.

Το θέμα αγοράς οικοπέδου και η ανέγερση ναού, συζητήθηκε και αποφασίσθηκε στην Α' Γενική Συνέλευση της Κοινότητας που πραγματοποιήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1898, στις 3.45 το απόγευμα, στο «δωμάτιο» του Chalmers Church Hall που χρησιμοποιείτο ως εκκλησία. Στη συνέλευση αυτή αποφασίσθηκε επίσης και η διενέργεια εράνου για τη συγκέντρωση των χρημάτων που απαιτούνταν για την αγορά του οικοπέδου.

Στα πρακτικά της συνέλευσης αναφέρεται ότι:

«Απεφασίσθη ομοφώνως όπως: Πρώτον: Αγορασθή κατάλληλον οικόπεδον. Δεύτερον: Αν τούτο επιτευχθεί και κτισθεί εκκλησία, αύτη να τεθεί υπό την προστασίαν της ελευθέρας γωνίας του Ελληνικού Εθνους.»

Σημειώνεται επίσης ότι 15 από τα μέλη της Κοινότητας που συμμετείχαν στη Συνέλευση, προσφέρθηκαν να δώσουν διάφορα χρηματικά ποσά, έτσι ώστε να συκεντρωθεί το απαιτούμενο κεφάλαιο για την αγορά οικοπέδου. Πρόκειται για τους:

Γρηγόριο Ματορίκο (προσέφερε 12 λίρες)

Αντώνιο Λεκατσά (10 λίρες)

Γεώργιο Λεκατσά (10 λίρες)

Νικόλαο Γαβρίλη (10 λίρες)

Αλέξανδρο Μανιάκη (12 λίρες)

Ευστράτιο Ανδρουλάκη (10 λίρες)

Διονύσιο Μαυροκέφαλο (10 λίρες)

Κωνσταντίνο Μπαλατζίκος Ραυτόπουλο (10 λίρες)

Διονύσιο Κουβαρά (5 λίρες)

Διονύσιο Ραυτόπουλο (5 λίρες)

Θεόδωρος Βλασόπουλο (7 λίρες)

Σπυρίδων Λεκατσά (5 λίρες)

Παναγιώτης Λεκατσάς (3 λίρες)

Νικόλαος Αθανασιάδης (3 λίρες)

Παναγιώτης Παπαδόπουλος (2 λίρες)

Στα τέλη του Ιουλίου του 1899, η Επιτροπή βρήκε «κατάλληλον γήπεδον», στη γωνία των οδών Victoria Parade και Lansdowne St, στο Εast Melbourne, «διαστάσεων 53 ποδών από το μέρος της Lansdowne St επί 89,5 ποδών από το μέρος της Victoria Parade». To οικόπεδο αυτό, το αγόρασαν τα τρία μέλη της Επιτροπής, «εις λίαν συγκαταβατικήν τιμήν», έναντι του ποσού των 600 λιρών. «Προς πληρωμήν και εξασφάλισην του οικοπέδου αυτού, οι τρεις επίτροποι προκατέβαλον εξ ιδίων των κεφαλαίων, δάνειον 480 λιρών (ή 160 λίρες έκαστος) προς 5% το έτος τόκον και συν των 125 λιρών (εις την τράπεζαν), προϊόν ετησίων συνεισφορών του έτους 1898, επλήρωσαν την αξίαν του γηπέδου εξασφαλίσαντες αυτό δια την οικοδομήν Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας,» αναφέρεται χαρακτηριστικά στη σ. 21 του Α' Βιβλίου των Πρακτικών της Κοινότητας.

Μετά την αγορά όλα φαίνονταν να εξελίσσονται ομαλά στην Κοινότητα, ως το Δεκέμβριο του 1900, όταν οι ιδιοκτήτες του «δωματίου» του Chalmers Church Hall, που χρησιμοποιούσε η Κοινότητα ως εκκλησία από τις αρχές του Αυγούστου 1897, ζήτησαν τη διακοπή του ενοικίου γιατί το χρειάσθηκαν, με αποτέλεσμα η Κοινότητα να υποχρεωθεί να αναζητήσει και ενοικιάσει άλλη αίθουσα στο Victoria Chapel, στο Grey St., East Melbourne.

Στις 8 Ιανουαρίου του 1900, οι τρεις Επίτροποι και ο ιερέας Αθ. Καντόπουλος κάλεσαν τα μέλη στη Β' Γενική Συνέλευση της Κοινότητας. Η επιστολή που έστειλαν στο κάθε μέλος προσωπικά έχει ως ακολούθως:

«Εν Μελβούρνη

Τη 27/8 Ιανουαρίου 1900

Αξιότιμε Κύριε,

Τη θεία συνάρσει και ευδοκία απεφασίσαμεν όπως ανιδρυθεί θείος και Ιερός Ναός εν τη μεγαλουπόλει μας ταύτη και ως εκ τούτου πλειροφορώμεν τη υμετέρα ευγενεία ότι την ερχομένην Κυριακήν 2/14 Ιανουαρίου μετά την θείαν λειτουργίαν εν τη εκκλησία γενήσεται η μεγάλη συνεισφορά προς οικοδομήν.

Εχομεν προ οφθαλμών ότι τον προς ανύψωσιν του γοήτρου του Ελληνισμού αίσθημα υμών εν τοιούτοις ευεργετικοίς και φιλανθρωπικοίς σκοποίς δεν θέλει ψυχρανθή πολλώ δε μάλλον, όταν το έργον τούτο τυγχάνει αυτό καθ' εαυτό ιερόν και σωτήριον, και προκαλεί δια του τοιούτον αυτού χαρακτήρος την ευμενή διάθεσιν υμών των αξιούντων ότι φέρουσι το βαρυσήμαντον όνομα του Χριστιανού και δη Ορθοδόξου.

Υπό τοιαύτης ορμώμενοι σκέψεως λαμβάνομεν την τόλμην, όπως αποτανθώμεν μετά θάρρους εις την υμετέραν πολύτιμον γενναιοδωρίαν και παρακαλέσωμεν αυτήν, όπως εν τω ιερώ και θεοφιλεί τούτω έργω δείξη τρανά τεκμήρια της εις το αγαθοποιείν ιδιαζούσης και ελευθέρας αυτής προαιρέσεως.

Τοιούτον τι πράττουσει δέον όπως ή βέβαιος, ότι ου τοις ανθρώποις αλλά τω θεώ αποδίδει την χάριν και ευχαριστίαν, ανθ' όσων παρ' αυτού πλουσίως εκομίσατο.

Ευελπιστώντες ότι η παράκλησις ημών ευμενώς εισακουσθήσεται και εκφράζοντες τας θερμάς ημών ευχαριστίας εκ των προτέρων, διατελούμεν μετ' άκρου σεβασμού και υπολήψεως.» (Α' Βιβλίο Πρακτικών σ.22-23)

Από τον έρανο που έγινε στη Συνέλευση της 14ης Ιανουαρίου 1900, συγκεντρώθηκε το ποσό των $257 λιρών.

Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του ιερού ναού «Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» τέθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1900, εορτήν του Αγίου Νικολάου με το παλαιό ημερολόγιο.

Χαρακτηριστική είναι η λεπτομερής περιγραφή που γίνεται για την εκδήλωση αυτή στο Α' Βιβλίο Πρακτικών (σ. 26-27):

«Ο Ιερεύς Αθανάσιος Καντόπουλος ηγίασε το μέρος τας 30/12 Δεκεμβρίου 1900 ημέραν Κυριακή, πριν οι εργάται βάλουσι χέρι επί του εδάφους, τας δε 6/19 Δεκεμβρίου ως άνω σημειούτε ετέθη ο θεμέλιος λίθος παρά του Ιερέως παρόντων των προσκεκλημένων, ως ακολούθως:

- ( Του Κυβερνήτου αδιαθετούντος) Η συζυγός του, θυγάτηρ του και υπασπιστής του

- Ο Δήμαρχος της πόλεως και ο πρώην δήμαρχος

- Ολοι οι Πρόξενοι των Ευρωπαϊκών Κρατών

- Πολλοί σημαίνοντες πολίται και μέγα μέρος της Ελληνικής και Συρίου Κοινότητος.

Ο ιερεύς Αθανάσιος Καντόπουλος, απηύθυνε κατάλληλον λόγον ελληνιστί...»

Ο λόγος του είχε μεταφραστεί και στα Αγγλικά και μοιράστηκε στους παρευρισκόμενους. Στα Αγγλικά μίλησε και ο Δήμαρχος της Μελβούρνης Samuel Gillott, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόξενος της Ρωσίας.

Κατά τη διάρκεια της τελετής συγκεντρώθηκαν συνολικά 155 λίρες για την ανέγερση του ναού.

Προς τα τέλη του 1900 η Επιτροπή έθεσε σε «συναγωνισμό» την εκπόνηση των σχεδίων του ναού και τελικά προσελήφθη η εταιρεία «Ιnskip and Butler» για να τα προετοιμάσει.

Στις 23 Ιανουαρίου 1901 με ανακοίνωσή της στην εφημερίδα "Argus", η αρχιτεκτονική εταιρεία «Ιnskip and Butler», έθεσε σε μειοδοσία την οικοδόμηση του πρώτου μέρους του Ιερού Ναού «άνευ του Προναού», του θόλου και της με «σιμέντο καλοπίσεως του εξωτερικού μέρους». Τελικά το έργο ανατέθηκε στην εταιρεία «Ν. Longstaff», έναντι του ποσού των 816 λιρών.

Η εφημερίδα Argus, στην έκδοση του Σαββάτου 22 Ιουνίου 1901 αναφέρει ότι τα επίσημα θυρανοίξια του Ιερού Ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου επρόκειτο να γίνουν την επομένη ημέρα, Κυριακή 23 Ιουνίου. Η εφημερίδα σημειώνει επίσης ότι για την ολοκλήρωση των έργων απαιτείτο αρκετός καιρός ακόμα ίσως και χρόνια.

Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με το Μητρώο γάμων που έγιναν στον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου», ο 6ος κατά σειρά γάμος έγινε από τον ιερέα Αθ. Καντόπουλο στις 19 Ιουνίου, τρεις ημέρες δηλαδή, πριν την επίσημη λειτουργία του ναού. Πρόκειται για το γάμο του Δημήτρη Ιωάννου Παξινού με την Sarah Ann Herring (Ληξιαρχική Πράξη 3988). Αυτό σημαίνει ότι οι προηγούμενοι πέντε γάμοι θα πρέπει να έγιναν σε κατοικίες ή άλλους χώρους, όπως στις ενοικιαζόμενες αίθουσες στο Chalmers Church Hall ή στο Victoria Chapel

Αν και στα πρακτικά της Κοινότητας δεν γίνονται σχετικές αναφορές, δημοσιεύματα των εφημερίδων «Argus» (1/9/1902) και «Sydney Morning Ηerald» (12/1/1903), αναφέρονται στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην ομαλή λειτουργία της εκκλησίας με την υπόθεση του ιερέα Αθ. Καντόπουλου και με το θέμα της εκκλησιαστικής αρχής, στην οποία θα ανήκε η εκκλησία.

Η εφημερίδα «Sydney Morning Ηerald» αναφέρει ότι για μερικούς μήνες η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του East Μelbourne δεν λειτουργούσε, λόγω των διαφορών που είχαν προκύψει σε ποια εκκλησιαστική αρχή θα ανήκε, δηλαδή στη Σύνοδο των Αθηνών ή στο Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων που υποστήριζε ο π. Καντόπουλος και η μειοψηφία των πιστών.

«Ο ιερέας (π. Καντόπουλος) δεν έχει λειτουργήσει για καιρό» στην εκκλησία, αναφέρει η εφημερίδα στο σχετικό άρθρο της, προσθέτοντας ότι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών σε τηλεγράφημά του προς την Κοινότητα ανακοινώνει ότι «έχει διοριστεί νέος ιερέας για τη Μελβούρνη και πρόκειται να αφιχθεί σύντομα».

Τελικά τον Αύγουστο του 1903, ιερατικώς προϊστάμενος ανέλαβε ο αρχιμανδρίτης Νίκανδρος Μπετίνης, που ανήκε στην Ιερά Σύνοδο Αθηνών και η καταγωγή του ήταν από τη Ζάκυνθο.

Ο ιερός ναός του «Ευαγγελισμού της Θεοτόκου» είναι το πιο σημαντικό θρησκευτικό και ιστορικό μνημείο όχι μόνο για την Κοινότητά μας, αλλά και για τον Ελληνισμό της Αυστραλίας γενικότερα. Ερευνώντας την ιστορία του αποκαλύπτονται εντυπωσιακές λεπτομέρειες για τη ζωή των πρώτων Ελλήνων στη Μελβούρνη, καθώς η Κοινότητα και η Εκκλησία να αποτελούσαν το επίκεντρο των κοινωνικών και θρησκευτικών τους δραστηριοτήτων.

- Πηγή: Α' Βιβλίο Πρακτικών της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Μελβούρνης και Βικτώριας και οι εφημερίδες «Argus» και «Sydney Morning Herald».